Αναμένουμε από την κυβέρνηση να προσέλθει σε ουσιαστική συζήτηση για όλα τα μεγάλα ζητήματα που αφορούν στην προστασία των πολιτιστικών μας αγαθών.
Ομιλία Κυριακής Μάλαμα στο σχέδιο νόμου “Κύρωση της διά ανταλλαγής ρηματικών διακοινώσεων συμφωνίας περί παρατάσεως του Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ της Κυβέρνησης της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής σχετικά με την επιβολή εισαγωγικών περιορισμών σε κατηγορίες αρχαιολογικού και βυζαντινού εκκλησιαστικού εθνολογικού υλικού μέχρι και τον 15ο αιώνα μ.Χ. της Ελληνικής Δημοκρατίας”. Ολομέλεια Βουλής 17.10.2019
Η προστασία των αρχαιολογικών θησαυρών και γενικότερα των πολιτιστικών αγαθών οφείλει να αποτελεί παγκόσμιο στόχο και πεδίο διεθνούς συνεργασίας. Στην κατεύθυνση αυτή, οι διμερείς συμφωνίες με μεγάλες χώρες, όπως αυτή που συζητούμε σήμερα, αποτελούν θετικά βήματα στη μάχη ενάντια στα διεθνή δίκτυα αρχαιοκαπηλίας και λαθρεμπορίας. Το μνημόνιο συνεργασίας με τις ΗΠΑ για την προστασία των αρχαιολογικών, βυζαντινών κι εκκλησιαστικών θησαυρών της χώρας μας, μπορεί λοιπόν να συμβάλλει στην προστασία όχι μόνο της εθνικής, αλλά και συνολικά της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Η επέκταση του συγκεκριμένου πλαισίου μέχρι το 2021 εντάσσεται σε μία λογική εμβάθυνσης της συνεργασίας μας με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, στη βάση του διεθνούς δικαίου, για την προστασία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, με κεντρικό σημείο αναφοράς την Σύμβαση της UNESCO του 1970.
Η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες που έχουν υποστεί τις πιο εκτεταμένες κλοπές, καταστροφές, λεηλασίες και παράνομες απομακρύνσεις αρχαιολογικών θησαυρών στον κόσμο. Η χώρα μας και κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου και κατά τη διάρκεια της κατοχής από τους Ναζί υπέστη τεράστιες κλοπές αρχαιολογικών θησαυρών και πολιτιστικών αγαθών, όπως ήταν η κλοπή των γλυπτών και των αρχιτεκτονημάτων της ακρόπολης κατά βάση από τον Έλγιν, αλλά κι από άλλες αποικιοκρατικές δυνάμεις. Αντίστοιχα, οι αρχαιολογικοί θησαυροί που κλάπηκαν από τους Ναζί κατά τη διάρκεια της Κατοχής πρέπει να βρίσκονται στον πυρήνα των διεκδικήσεων που σχετίζονται με τις οφειλές της Γερμανίας στην Ελλάδα. Το διεθνές δίκαιο λοιπόν, λαμβάνοντας υπόψη του αυτές τις περιπτώσεις, αλλά και τις περιπτώσεις χωρών οι οποίες επίσης λεηλατήθηκαν, όπως η Αίγυπτος, το Ιράκ και η Ιταλία, δημιούργησε ένα πλαίσιο προστασίας, το οποίο αποτελεί και τη βάση για την νομική διεκδίκηση της επιστροφής αυτών των θησαυρών.
Ακούσαμε από την κυρία Υπουργό, κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας του νομοσχεδίου στην επιτροπή, ότι υπάρχουν κάποιες, -αν και λίγες, πολύ λίγες-, περιπτώσεις αρχαιολογικών θησαυρών που έχουν επιστραφεί χάρη στον εντοπισμό τους από τις αμερικανικές αρχές, σε εφαρμογή του μνημονίου συνεργασίας που συζητούμε σήμερα. Επίσης, όπως τόνισε η κυρία Υπουργός, το συγκεκριμένο μνημόνιο συνεργασίας λειτουργεί ως παράγοντας αποτροπής για το διεθνές λαθρεμπόριο πολιτιστικών αγαθών, σε μία κομβική αγορά έργων τέχνης, όπως είναι οι ΗΠΑ. Προφανώς δεν θα μπορούσε κανείς να διαφωνήσει με αυτές τις διαπιστώσεις.
Εντούτοις, το συγκεκριμένο μνημόνιο συνεργασίας παρουσιάζει ατέλειες, οι οποίες θα πρέπει στην επόμενη φάση παράτασης της εφαρμογής του να εξεταστούν και να βελτιωθούν. Συγκεκριμένα, προκύπτει σημαντικό κενό στα πολιτιστικά αγαθά, τα οποία χρονολογούνται μετά από τον 15ο αιώνα, με δεδομένο ότι τα νεότερα κειμήλια, ιδιαίτερα τα εκκλησιαστικά, δεν συμπεριλαμβάνονται στη λίστα που έχει καταρτίσει η τελωνειακή υπηρεσία των ΗΠΑ, όπως το υπογράμμισε και η κυρία Υπουργός στην επιτροπή. Επομένως τα πολιτιστικά αυτά αγαθά δεν προστατεύονται ούτε από πρακτικές παράνομης απομάκρυνσης, ούτε από πρακτικές λαθρεμπορίας εντός του εδάφους των ΗΠΑ.
Το δεύτερο θέμα στο οποίο θα πρέπει μία επόμενη παράταση να εστιάσει, είναι εκείνο της προστασίας των αρχαιολογικών θησαυρών που έχουν μεταφερθεί παράνομα στις ΗΠΑ πριν από το 2011, οπότε και τέθηκε σε ισχύ το μνημόνιο συνεργασίας. Είναι σαφές ότι η συντριπτική πλειοψηφία των αρχαιολογικών, βυζαντινών κι εκκλησιαστικών θησαυρών που βρίσκονται σήμερα εκτός Ελλάδας κλάπηκαν σε προγενέστερο της συμφωνίας χρόνο. Επίσης, απαιτείται η εμβάθυνσή και η επέκταση του μνημονίου και πέρα από το θέμα των τελωνειακών και συνοριακών ελέγχων, με έμφαση στην αποτροπή της αγοραπωλησίας τους εντός της αγοράς έργων τέχνης των ΗΠΑ. Οι ίδιοι στόχοι αφορούν άλλωστε και το ευρωπαϊκό πλαίσιο, το οποίο ρυθμίζει το θέμα σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα θεσμικά κενά είναι παρόμοια και εκεί και τα αποτελέσματα είναι επίσης χαμηλότερα των προσδοκιών και των διακηρύξεων.
Άρα λοιπόν, είναι σημαντική η χρονική παράταση της ισχύος του μνημονίου συνεργασίας με τις ΗΠΑ. Εντούτοις, αν αποτιμήσει κανείς συνολικά τις πρώτες 100 μέρες αυτής της κυβέρνησης, η μέριμνα για την διεκδίκηση και την προστασία των αρχαιολογικών μας θησαυρών, ίσως να είναι ένας από τους τομείς στους οποίους παρουσιάζει τις χειρότερες επιδόσεις.
Στο θέμα της διεκδίκησης της επιστροφής των γλυπτών και των αρχαιολογικών μελών της Ακρόπολης, το ολίσθημα διαπράχθηκε σε επίπεδο κορυφής. Ο πρωθυπουργός έθεσε θέμα έμμεσης αναγνώρισης της κυριότητας των γλυπτών από το βρετανικό μουσείο, μέσα από την επιπόλαιη ιδέα δανεισμού τους για τους εορτασμούς του 2021. Εν συνεχεία, πάλι ο πρωθυπουργός, έσπευσε στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης να δηλώσει ότι τα μοναδικά αρχαιολογικά ευρήματα, πραγματικά αν τα είχατε επισκεφτεί θα συνειδητοποιούσατε το μέγεθος, στο σταθμό της Βενιζέλου εμποδίζουν το μετρό της Θεσσαλονίκης και θα πρέπει να απομακρυνθούν, με τεράστιο κίνδυνο και για την προστασία τους, αλλά και για την ίδια την εξέλιξη του έργου. Την ίδια στιγμή σύσσωμη η νέα κυβέρνηση πανηγυρίζει για τους ουρανοξύστες στο Ελληνικό, θεωρώντας την προστασία του αρχαιολογικού πλούτου, -όπως και της αρχιτεκτονικής καλαισθησίας άλλωστε-, δευτερεύουσες μεταβλητές της οικονομικής ανάπτυξης.
Συνεπώς, παρόλο που σε επίπεδο διακηρύξεων ακούστηκαν και σήμερα διαβεβαιώσεις για την προσήλωση της κυβέρνησης αυτής στην προσπάθεια της προστασίας των πολιτιστικών μας αγαθών, στην πραγματικότητα τις 100 μέρες, είτε τα υποβαθμίζει προς όφελος συμφερόντων, είτε τα πλήττει λόγω της προχειρότητάς της. Περιμένουμε στο πλαίσιο αυτό η κυρία Υπουργός να υλοποιήσει τη δέσμευσή της για συζήτηση σε βάθος, όλων αυτών των θεμάτων στην επιτροπή μορφωτικών υποθέσεων, ώστε να μπορέσουμε όλοι να πάρουμε θέση και να κατανοήσουμε τις προθέσεις της κυβέρνησης σε σχέση με τα κρίσιμα μέτωπα αφενός της διεκδίκησης των γλυπτών και των αρχαιολογικών μελών της Ακρόπολης και αφετέρου της προστασίας των μοναδικών ευρημάτων του μετρό της Θεσσαλονίκη στο σταθμό της Βενιζέλου.
Ελπίζουμε ότι το υπουργείο πολιτισμού δεν θα συμπαραταχθεί με τις ιαχές της ανάπτυξης εντός της κυβέρνησης, οι οποίες θεωρούν τα αρχαία εμπόδιο, άλλα ούτε και με εκείνους, που ορμώμενοι από μικροπολιτικούς υπολογισμούς δεν διστάζουν να καταθέτουν επιπόλαιες προτάσεις, δυσχεραίνοντας τον μεγάλο εθνικό στόχο της επιστροφής των γλυπτών της Ακρόπολης ο.
Σε σχέση με την παράταση του μνημονίου συνεργασίας με τις ΗΠΑ για την προστασία των αρχαιολογικών μας θησαυρών είμαστε θετικοί, σημειώνοντας ότι θα πρέπει όμως αυτό το πλαίσιο συνεργασίας να εμβαθύνει ακόμα περισσότερο. Ο αγώνας για την προστασία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, μας αφορά όλους και θα πρέπει το σύνολο της διεθνούς κοινότητας να συμπαραταχθεί με τον στόχο της επιστροφής των πολιτιστικών αγαθών στους φυσικούς τους τόπους. Καλούμε, λοιπόν την κυβέρνηση να λάβει ουσιαστικές και κυρίως προσεκτικές πρωτοβουλίες σε αυτή την κατεύθυνση. Συνοψίζοντας, είμαστε θετικοί στο παρόν μνημόνιο συνεργασίας κι αναμένουμε από την κυβέρνηση να προσέλθει σε ουσιαστική συζήτηση με όλους τους φορείς του πολιτισμού, με απόλυτα θεσμικό τρόπο και χωρίς κανέναν αιφνιδιασμό, για όλα τα μεγάλα ζητήματα που αφορούν στην προστασία των πολιτιστικών μας αγαθών και του αρχαιολογικού μας πλούτου συνολικά.
Comments